به گزارش ماين نيوز، بهداشت و ايمني از حدود 140 سال پيش با هم مطرح شده اند و هر كجا كه ايمني مطرح شده است ، سخن از بهداشت و محيط نيز به ميان آمده است .مباحث ايمني بعد از انقلاب صنعتي اروپا به دلايل افزايش آمار مرگ و مير كارگران مطرح شد .اين مسائل اكنون به شكل گسترده اي زندگي انسان را تحت تاثير قرار داد . اما از آن جا كه مشكلات ايمني مشهود تر بود زودتر از مسائل محيط زيستي مورد توجه قرار گرفت .
در همان زمان به دليل شرايط سنگين كار به خصوص در معادن زغال سنگ و افزايش بيماري هاي ناشي از كار در ميان كارگران مبحث بهداشت نيز به ميان آمد و در مراحل بعدي ارتباط ما بين بيماري و وقوع حادثه كشف شد .
به عبارتي ناظران به اين امر پي بردند كه وقتي كارگري بيمار شود ، حادثه مي آفريند يا خود دچار حادثه مي شود .با افزايش حوادث ، بيماري ها نيز افزايش مي يابد و اين عوامل به گونه اي با يكديگر ارتباط مستقيم و نزديك دارند . در قانون كار ايالات متحده كه بيش از 40 سال قبل به تصويب رسيده به صورت تاكيدي آورده شده است ؛ كاركنان و كارگران حق دارند از خطرات و مشكلات محيط كارشان شناخت كامل داشته باشند و اين موضوع يكي از حقوق كارگران است و بايد از سوي كارفرما به آگاهي آنان برسد تا بدانند در چه محيطي كار مي كنند .
در اين صورت موضوع تعهد كه از الزامات HSE است در او ايجاد مي شود و مي تواند به عنوان يك همكار و همراه به سيستم كمك كند . از اين قانون به عنوان ارگونومي HSE نام مي برند . به همين سبب مي توان گفت كه واژه ايمني ، مترادف با امنيت است و به عبارتي امنيت هر سيستم در گرو ايمني و رعايت مسائل و تكنيك هاي راهبردي و عملي مربوط به آن است . در مجموع اگر بخواهيم محيط امني در محل كار و كارگاه بوجود آوريم و نيروي انساني در آن احساس امنيت كند و تجهيزات به بهترين روش مورد استفاده قرار گيرد، بايد محيط كار ايمن باشد . از اين رو برخي از متخصصان معتقدند مي توان HSE را به ابعاد مفهومي به اين شكل مطرح كرد: فني و پزشكي – فرهنگي و اجتماعي – رفتاري و رواني .
روند تكامل HSE شروع انقلاب صنعتي همراه با توسعه تكنولوژي بوده است . در واقع تكنولوژي اساس شروع اين دوره محسوب مي شود .
عوامل تكنولوژيك كه موجب بهبود شاخص هاي HSE شدند عبارتند از : 1) بهبود مهندسي
2) بهبود سخت افزاري
3) تاكيد مستمر بر ايمني
4) مطابقت دادن فرآيند ها با الزامات محيط زيست .
با توسعه مديريت و تاثير آن بر فعاليت هاي تكنولوژيك، سيستم ها پديد آمدند و مورد توجه قرار گرفتند.
سيستم ها نيز به نوبه خود بر تكامل HSE تاثير گذاشتند كه مراحل آن عبارتند از : 1) يكپارچه سازي فرآيند
HSE ( 2 تضامين
HSE (3 توجه به صلاحيت و شايستگي
4) ارزيابي ريسك.
در دوره معاصر كه فعاليت هاي فرهنگي و انسان دوستانه از اهميت بيشتري در غرب برخوردار شد ، فرهنگ نيز در حيطه خود بر تكامل HSE تاثير گذاشته و موجب بهبود شاخص هاي آن شده است.
عوامل اين دوره عبارتند از : 1) اصلاح رفتارها
2) تغيير در نگرش رهبري
3)ميزان پاسخگويي
4) نگرش
5) آموزش
در مجموع عوامل فوق در يك و نيم قرن گذشته موجب كاهش تلفات و آسيب هاي انساني ، افزايش چشم گير سطح ايمني و كاهش خسارتهاي زيست محيطي شده است .
تقسيم بندي ها در HSEبهداشت كار يا مهندسي بهداشت ، كه در مجموع مبحث سلامتي را در بر مي گيرد به سه بخش بهداشت كار ، طب كار ، خدمات پرستاري و توان بخشي مرتبط با كار تقسيم مي شود . بهد اشت كار به لحاظ تقويت شدن مباحث پيش گيرانه در صنعت ايفاي نقش مي كند و شامل كليه خدمات بهداشت محيط ، بهداشت تغذيه كاركنان و بهداشت حرفه اي داخلي محيط كارگري است.
فعاليت هاي بهداشت محيط به فعاليت هايي از قبيل ؛ 1) شناسايي ، ارزيابي و كنترل آلودگي هاي هوا ، آب ، فاضلاب و پسمانده
2) تامين آب و مواد غذايي سالم با كمك بهداشت تغذيه
3)سم پاشي ، طعمه گذاري ، مبارزه با حشرات و جوندگان
فعاليت هاي بهداشت تغذيه كارگران از قبيل ؛ 1) شناسايي ، ارزيابي و پيشگيري از آلودگي هاي مواد غذايي ناشي از آب ، هوا ، گياهان و حيوانات 2) اطمينان از سلامت مواد غذاي كارگران
3) تنظيم برنامه تغذيه كارگران با توجه به سلامت فرد و محيط هاي كاري آنها .
فعاليت هاي بهداشت حرفه اي از قبيل ؛ 1) شناسايي ، ارزيابي و كنترل ريسك هاي بهداشتي عوامل زيان آور محيط كار شامل : عوامل زيان آور فيزيكي ، شيميايي ، بيولوژيكي ، ارگونوميكي و مكانيكي
2) پيشگيري از وقوع بيماري هاي ناشي از كار كاركنان و اطمينان از سلامتي آنها
3) پيشگيري از وقوع حوادث ، آسيب ها و حفاظت كاركنان
بر اساس اصول تعهد ، تمامي بخش هاي مهندسي بهداشت با توجه به محيط فعاليت بايد آموزش هاي مورد نياز را ارائه و از كاربردي بودن مفاد آموزش هاي ارائه شده اطمينان حاصل كنند .
اهميت شناخت و يادگيري HSE در كشورهاي اعتقادي ، بخش هاي فرهنگي ، مذهبي و اجتماعي بر ديگر جنبه ها برتري دارند .در ريشه هاي اعتقادي كشور ما كه بر مبناي اصول و فقه اسلامي استوار است ، خود كنترلي اهميت زيادي دارد . بر اساس اصول اسلام ؛ انسان بايد در برابر خطرات معنوي و دنيوي خود را حفظ كند . از سوي ديگر آمارهاي جهاني نشان مي دهد كه بيش از 80 درصد از مشكلات ايمني ، بهداشت و محيط زيست ، مسائل فرهنگي است و كم هزينه ترين راه رفع اين قبيل مشكلات مانند ساير مسائل اجتماعي ، آموزش است . بر اساس استانداردهاي يونيسف هر كارمند و كارگر بايد 40 ساعت در سال دوره آموزشي بگذراند . كشورهاي توسعه يافته حداقل اين زمان را 65 ساعت مي دانند . برخي بر آن هستند كه سابقه كار دليلي مبني بر عدم نياز به آموزش است . وليكن شاخص هاي ارزيابي عملكرد مبين اين موضوع هستند كه كارگران آموزش ديده هميشه نسبت به كارگران فاقد آموزش ، عملكرد بهتري داشته اند .
در مسائل ايمني و بهداشت محيط كار ، يكي از بزرگترين فاكتورهاي خطر آفرين ، بي تفاوتي نسبت به خطرات روزمره به دليل عادت كردن به محيط كار و احساس غرور كاذب به دليل سابقه كار بالا است . آموزش و يادآوري مكرر اين خطرات بهترين را مقابله با اين تفكر است .
اهميت به فرهنگسازي در ايمني ايجاد فرهنگ بزرگترين دست آورد آموزش است . فرهنگ به معناي تفكر و عمل بر مبناي اعتقاد است .در اعتقاد ايرانيان ، نان و گندم مقدس است بنابراين هيچگاه نان را داخل زباله دان نمي گذارند .اين به آن معناست كه چنانچه فرهنگ ايجاد شود ،كنترل خود به خود صورت مي پذيرد .
اعلام هزينه هاي بهداشت جهاني نشان مي دهد كه هر حادثه معدني و صنعتي به صورت ميانگين حدود 3 هزار دلار هزينه دارد . هزينه يك تخت بيمارستان در ايران براي هر شب حدود 200 دلار است .
هزينه پرورش يك كارگر ماهر از بدو ورود به سيستم آموزشي در حدود 700 هزار دلار و يك نخبه دانشگاهي در حدود 1.3 ميليون دلار هزينه در بر دارد . لذا تصور اتفاق يك حادثه بر اثر يك خطاي انساني و تبديل نتايج و پيامدهاي آن به هزينه هاي مادي نشان مي دهد كه فرهنگ سازي و آموزش يك سرمايه گذاري و كاهش هزينه خطر است. از همين رو ابتدا دولت ها در سطوح عمومي ، مدارس ، دانشگاه ها و رسانه ها وظيفه آموزش اصول اوليه را به عهده دارند و در رتبه بعدي ، كارفرمايان با توجه به نكات تخصصي فرآيند خود ، اقدام به آموزش و فرهنگ سازي در حيطه كاري خود كنند .
* علي بختياري قلعه